Kapelan Solidarności

Wprowadzenie

Ksiądz Hilary Jastak urodził się 3 kwietnia 1914 r. w Kościerzynie, wówczas noszącej niemiecką nazwę Berent. Był jednym z szesnaściorga dzieci Jakuba i Marii z d. Siewiert. Gimnazjum chełmińskie ukończył egzaminem dojrzałości w 1934 r. W tym samym roku został przyjęty do Wyższego Seminarium Duchownego w Pelplinie. Wybuch wojny sprawił, iż nie było mu dane ukończyć tej uczelni. Szósty rok studiów, dzięki wstawiennictwu bp. Konstantego Dominika i duchowego opiekuna ks. Wincentego Balula, konspiracyjnie kończył w Metropolitalnym Seminarium Duchownym w Warszawie. Święcenia kapłańskie otrzymał 7 czerwca 1941 r. z rąk abp. Stanisława Galla. Początkowo był wikariuszem w Józefowie k. Otwocka, tam wstąpił do organizacji „Krzyż i Miecz”, której twórcą kapelanem był ks. Jan Zieja; potem w Kamieńczyku nad Bugiem. Od 17 maja 1943 r. pracował w Goszczynie k. Grójca, gdzie wstąpił do AK i był kapelanem tego okręgu. Uczył równolegle religii, łaciny i języka niemieckiego w tamtejszej szkole średniej. Następnie pracował w Sulejowie i Strachówce (22 czerwca 1944 – luty 1945). Po wojnie przez Golub wrócił do Kościerzyny. Po krótkim administrowaniu w Pogódkach został przeniesiony do parafii NMP w Toruniu. Ostatecznie, w lutym 1946 r., osiadł na stałe w Gdyni, w której objął funkcję dyrektora „Caritasu” diecezji chełmińskiej.W 1949 r., ks. Hilary Jastak został mianowany proboszczem nowo erygowanej parafii Najświętszego Serca Pana Jezusa w Gdyni. Tu też spędził resztę swego bardzo pracowitego życia.

"Czarny Czwartek"

Do historii przeszła prawdziwa relacja ks. Jastaka o „Czarnym Czwartku”, będąca dokładnym i prawdziwym opisem wydarzeń 17 grudnia 1970 r. na terenie Gdyni, którą w formie oficjalnego pisma skierował na ręce prymasa Polski kard. Stefana Wyszyńskiego. W latach 70 XX w. plebania parafii NSPJ w Gdyni stała się azylem dla wielu działaczy opozycji. Jak wspominał ks. Jastak: „Wszyscy oni chcieli poznać stanowisko Kościoła, prosili o publikacje, pragnęli poparcia moralnego. Chcieli dostrzec odbicie tego, co robią, w katolickiej doktrynie społeczno-filozoficznej”. Ks. Jastak objął opieką rodziny zabitych i aresztowanych. W latach 60. XX w. z jego inspiracji 27 księży z Gdyni wysłało do Rady Państwa list, oskarżający władze w Gdyni i województwa w Gdańsku o szykanowanie duchownych z terenu Gdyni. Wielkie oburzenie samego księdza prałata, jak i jego współpracowników wzbudziło zarządzenie ministra oświaty z 19 lipca 1961 r. o punktach katechetycznych, uniemożliwiających naukę religii w szkołach, którego nie przyjął do wiadomości. Dnia 8 lutego 1970 r. z okazji 50-lecia zaślubin Polski z morzem przy udziale biskupów gdańskich, pelplińskich, gorzowskich i olsztyńskich ks. Jastak wygłosił w farze puckiej półgodzinne kazanie. Dnia 19 grudnia 1970 r. odprawił mszę św. w intencji ofiar rewolty grudniowej i odtąd była ona odprawiana w każdą rocznicę. Był też wielkim orędownikiem budowy Pomnika Ofiar Grudnia '70 w Gdyni.

Gdynia 17 sierpnia 1980

Aktem niebywałej odwagi księdza prałata było odprawienie polowej mszy świętej dla strajkujących stoczniowców i portowców gdyńskich 17 sierpnia 1980 r. W czasie mszy wyraźnie stanął po stronie strajkujących robotników, wspomógł ich modlitwą i dobrym słowem, podkreślając, że nie popełniają żadnego przestępstwa, upominając się o swe prawa, ponieważ gwarantuje im je konstytucja. Była to pierwsza w historii msza odprawiona na terenie socjalistycznego zakładu pracy. W czasie stanu wojennego spod kościoła NSPJ ruszały pochody protestacyjne. W odwecie SB aresztowało dwóch wikariuszy ks. Jastaka: ks. Tadeusza Kuracha i ks. Jana Borkowskiego oraz pracownika cywilnego Henryka Kardasa, skazanych następnie na 3 do 3,5 lat więzienia. Znane były jego kontakty z Lechem Wałęsą, któremu pomagał pisać przemówienia, oraz ks. Henrykiem Jankowskim, kapelanem „Solidarności”. Mieszkanie księdza na plebanii w pobliżu kościoła stało się miejscem spotkań konspiracyjnych Studenckich Komitetów Solidarności i Ruchu Młodej Polski. W 1984 r. ks. Hilary Jastak, ze względu na zły stan zdrowia, poprosił o zwolnienie z probostwa w parafii NSPJ w Gdyni.

SB o Hilarym Jastaku

Ks. prałat Hilary Jastak, jak każdy duchowny w czasach istnienia PRL, znalazł się w kręgu zainteresowania Służby Bezpieczeństwa. W raportach zawartych w dokumentacji sprawy operacyjnego rozpracowania (SOR) o kryptonimie „Kaszuba” znajdują się nie tylko notatki i sprawozdania z działalności księdza, jego poglądów, ale i jego życia oraz relacji z innymi duchownymi. SB prowadziła szczegółową dokumentację na podstawie śledztw i pracy agenturalnej wystąpień ks. Jastaka, jego homilii i samych mszy, również tych, które wygłaszał w Stoczni im. Komuny Paryskiej w 1980 r., oraz jego zaangażowania w działalność opozycyjną, w szczególności w ramach „Solidarności”. Z dokumentów wynika również, że był on jednym z najbardziej niepokornych wobec władz komunistycznych duchownych w Gdyni, u którego wiele osób o podobnych poglądach mogło znaleźć pomoc i oparcie. Podsumowaniem jego działalności niech będą słowa jego wroga mjr. Stanisława Stawowskiego, zastępcy komendanta MO ds. bezpieczeństwa: „Ks. Jastak należy do grupy najbardziej wojowniczo ustosunkowanych do władz państwowych na terenie Gdyni”.

Materiały źródłowe:
- Instytut Pamięci Narodowej
- Fundacja Pomorska Inicjatywa Historyczna

Inicjatorką wystawy o ks. Hilarym Jastaku jest Danuta Sadowska